ÇAĞDAŞ KIRIMTATAR ÇOCUK EDEBİYATI VE ONUN OKUL ÖNCESİ EĞİTİM MERKEZİNDE ÖĞRENİLMESİ
Dr. Enise ABİBULLAYEVA (Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi, Pedagoji ve Psikoloji Fakültesi, Pedagoji Bölüm Başkanı)
ÖZET
Günümüzde Kırım’da Kırımtatar Türkçesini korumak için mücadele devam ediyor. Bu mücadelenin daya-nacak en önemli kalesi – aile ve okul öncesi okulları. Çocuklara ana diline sevgi aşlamak için her iki ku-rum da sosyal ve eğitimsel vazifelerini hayata geçirmekteler. Bu konuda velilere ve eğitimcilere çocuk edebiyatın farklı türleri yardımcı oluyorlar. Özellikle dilin yaşatılmasında çocuk şiirlerin öğretilmesini, hikayelerin okunmasını ve anlatmasını ‘Fidançıq’ eğitim ve gelişim çocuk merkezinde görüyoruz. Merke-zimizde 3-7 yaş arası çocuklara Kırımtatar çocuk şairleri Seyran Useinov, Nuzet Umerov, Emine Usein, Naciye Ametova ve Alyana Osmanova vb şiirlerini öğretiyoruz.
Kırımtatar çağdaş coçuk edebiyatının dururmunu analiz etmek ve onun okul öncesi eğitim merkezinde öğrenilmesi ve tanıtılması amaçlanan bildiride çağdaş Kırımtatar şairlerinin eserleri analiz edilecek ve onların çocuk gelişimindeki önemi üzerinde durulacaktır.
Anahtar kelimeler: Kırımtatar, çağdaş çocuk edebiyatı, şiir, masal, hikaye.
GİRİŞ
Çağdaş Kırımtatar çocuk edebiyatı yeni nesilin eğitiminde gayet büyük rol oyanamaktadır. Kırım Tatar dilinde yazılan çocuk şiirleri, hikayeleri, masalları ailede anne-babalara, okul öncesi eğitim kurumlarında yetişen yeni kuşaklara ana dilini unutturmamak için güçlü bir vasıtadır.
Sürgünden sonra Kırım Tatar dilinde yayınlanmış çocuk şiirleri ve hikayeleri şöyledir: Seyran Useinov ‘Men anamnen laf etem’ (‘Ben Annemle Konuşuyorum’1998; 2015) [1], ‘Oquñız Balalar’ (‘Okuyun Çocuklar’ 1998) [2], ‘Resimli Elifbe’ (‘Resimli Alfabe’ 2011) [3], ‘Közlerim Neler Köre’ (‘Gözlerim Neler Görüyor’, 2011) [4], ‘Raqamlar ve Şekiller’ ( ‘Rakamlar ve Şekiller’, 2002; 2015) [5], Naciye Ametova ‘’, Nuzet Umerov ‘Amet ve Kiramet’(1998) [6], ‘Altın Urlıq’ (‘Altın Urluk’ 2000; 2006) [7], ‘Menim Dostum Ruslan’ (‘Benim Arkadaşım Ruslan: hikaye ve masallar’, 2000) ‘Balalarğa ve Babalar-ğa’(‘Çocuklara ve Babalarına’:şiirler, hikayeler ve masallar, 2013) [8], Emine Usein’ ‘Altın Küneş’ (‘Altın Güneş’2009), ‘Ayvanat Alemi’ (‘Hayvanat Alemi’2001) [9], Alyana Osmanova ‘Tap Baqayım’ (‘Tap Bakalım’2013).
Çağdaş Kırımtatar Çocuk Edebiyatının kısa tarihçesi
Kırımtatar çocuk edibiyatı sürgünden önce kendi şair, çocuk yazarları ve tercümanları ile gayet zengin idi. Sürgünden sonra Moskova ’dan Lenin adına kütüphanesinden İ. Gaspıralı kütüphanesinin fondlarında arap ve latin yazısıyla çocuk şiilerin ve hikayelerin bir kısmı geri getirildi. Mesela elimizde olan ve İ. Gaspıralı kütüphanesinin fondlarında bulunan arap yazısıyla A.E. Geray-bay’ın ‘Küçük İkaeçikler’ (‘Küçük Hikayeçikler’, 1927) [10], A. Altaylı’nın ‘Kurtçu Bekirçik’: çocuk hikayesi (1928) [11] mevcut. Latin yazısıyla: A. Çergeeyev ‘Hayvanlar ne Ayta: şiirler’ (1928) [12], ‘Balalar ve Qardaşlar’ (‘Çocuklar ve Kardeşler’, şiir kitabı, 1934) [13], Cafer Ğafar’ın ‘Ğort-Ğort Tutuldı: balalar hikayesi’ (1934) [14], ilkokul öğretmeni, çocuk şairi Zeynep Abbasova’nın ‘Qar Yağa’ (‘Kar yağı-yor’), ‘Qardan Kişi’ (Kardan Kişi), ‘Tayamız’ (‘Kayıyoruz’), ‘Uç quşçığım’ (‘Uç Kuşum-cuğum’), ‘Künaylan’ (Ay çiçeği), ‘Papadiye’, ‘Dömana’, ‘Balqurtçıq’ (‘Bal Arısı’) [15]. Günümüzde bu şiir ve hikayeler ana okullarında çocuklara öğretiliyor. Bundan da ğayrı, 1927 senesi Cemil Kence tarafından çocuklar için ‘Bala şiirleri’ dergisi neşir ediliyordu .
1928-1942 seneleri arasında Rus çocuk şiir ve hikayelerini tercüme tecrübesi gayet yay-gındı. 1936 senesi rus şairesi A. Barto’nın ‘Ormanda Yıldızçıqlar’ (Ormanda Yıldızçık-lar), ‘Ağlavuq Qızçıq’ (‘Ağlayan Kızçık’), K. Çukovskiy’nin ‘Arıtır’ İ. Bahşiş tarafından Kırımtatarca’ya tercüme edilmiştir. 1937 senesi ise A.S. Puşkin’in şiiri masalı ‘Balıqçı ve Balıçıq’ (‘Balıkçı ve Balıkçık) Osman Amit tarafından Kırımtatar diline tercüme edildi. Dünya çocuk edebiyatın en yaygın eserleri de Kırımtatar diline tercüme edildi: Kipling R. Rikki-Tikki-Tavi (1935 s.), Seton-Tompson ‘Ayuv balası Conni’ (1929 s.) ve digerleri [16].
Çağdaş Kırımtatar Çocuk Edebiyatının durumu
Sürgünlükte bütün edebiyatımız gibi çağdaş çocuk edibiyatımızda büyük zarar gördü. Kırımtatar halkı Ana Vatan Kırım’a döndükten sonra çocuk edebiyatında yeniden canlan-ma başladı.
1980-senelerin sonunda Rus dili öğretmeni Seyran Useinov Akmescit’te ilkokulda ana dili derslerini okutmaya başlatıyor. Kendisi ifade ettiği gibi, çocuk şiir ve hikayeleri az olduğu için kendisi şiir yazıp başlamış.
S. Useinov’un ‘Men Anamnen Laf Etem’ ilk kitabını Kırım’da bilmeyen çocuklar ve bü-yükler çok azdır. Bu şiirler cıyıntığında müellif şiirleri çocukların yaşlarını nazara alarak 3 kısma ayırmış:
I . ‘Hafif yelçik’ (‘Hafif rüzgar’) – ilkokul öğrencilere;
II. ‘Büllür tamçılar’ (‘Büllür damlalar’) – orta sınıf öğrencilere;
III. ‘Baar nefesi’ (‘Bahar nefesi’) – lise öğrencilere [1].
‘Hafif yelçik’ (‘Hafif rüzgar’) kısımını şair ilkokul öğrencilere hadeflese de, tecrübe gös-teriyor ki, şiirler ana okul çocuklarına çok rahat öğretiliyor. Konuları: çiçekler, mevsim-ler, meyve ve yemişler, sebzeler, rakamlar, hafler.
Mesela: Melevşe (Menekşe) 2. Sarmaşıq
Melevşeler Sarmaşıq
Külüşe, Kimge aşıq?
Olarğa o Kimni sardı
Kelişe Sarmaşıq?
Seyran Useinov’un ‘Oquñız balalar’ (‘Okuyun çocuklar’ 1998) kitabında Rus bala ede-biyatından tercümelirini mevcut. K. Çukovskiy’in ‘Arıtır’, S. Marşak’ın ‘Sersem sıçan ba-lası aqıında masal’ (‘Sersem fare çocuğu hakkında masal’), K. Çukovskiy’in ‘Tsokotuha-çibin’ şiiri ve bşk [2].
‘Resimli elifbe’ (‘Resimli alfabe’ 2011) kitabında her bir harfe bir şiir yazılmış. Şiirlerin dili çocuklara çok yakın ve anlayışlı . 5 yaştan itibaren ana okullarında bu şiirleri ezber-letmeye mümkün [3].
‘Közlerim Neler Köre’ (‘Gözlerim Neler Görüyor’, 2011) şiir kitabının kapağı müellifin anne-babalara nasihattan başlıyor: Balalarıñızğa oquñız ya da oqutuñız’ (‘Çocuklarınıza okuyun ya da okutun’): çünkü bu kitap ‘sözlerniñ manasını bildiren ve laf etmege öğret-ken kitapçıq’ (‘sözlerin manasını bildiren ve konuşmayı öğreten kitapçık’). Şairin gözleri ‘Sansar’ (‘Sincap’), ‘Horaz’ (‘’Horoz), ‘At’, ‘Zurafe’, ‘Ayuv’ (‘Ayı’) ve yıl mevsimlerini ‘Yılbaş’, ‘Bahar’ ve yazı görmüş. Şiir kitabı ‘Aşhanede’ şiirinen yükünlene [4]:
Aşhanede şamata,
Çanaq-çölmek tasırday,
Sıcaq tava içinde
Çiberekler çırılday.
Qazanda sarma, dolma,
Tavada pişe burma,
Ateş üstünde cezve,
İçinde qaynay qave.
Törge keçip oturıñız,
Sofra azır, buyurıñız,
Aşınız tatlı olsun,
Aşağanğa aş olsun! Seyran Useinov
Seyran Useinov’un ‘Raqamlar ve şekiller’ ( ‘Rakamlar ve şekiller’, 2002; 2015) kitabı 2 kez neşir olundu. 2002 senesi sade kitapçık gibi, 2015’te ise renkli ve kaliteli bir şiir kitabı ve didaktik materiel gibi dünya yüzünü gördü. Çocukların okul öncesi çağında matematik derslerinde rakamları öğretmek hem de onları şiirlerle pekitmek için gayet uygun kitap.
Nuzet Umerov gazeteci, yazar, şair olarak Kırımtatar çocuk edebiyatınında boşluğu dol-durmak için 1990 senelerinden başlayıp çocuk şiirlerini, masallar ve hikayelerini yazıyor. Müellifin okul öncesi çocukları için ‘Amet ve Kiramet’, ‘Balalarğa ve babalarğa’ kitapları neşir edildi.
Nuzet Umerov’un ‘Amet ve kiramet’ şiir ve masal kitabı ‘Qaza’ (‘Kaza’) şiirinden başalay. 3-5 yaş arasındaki çocuklar bu şiirini severek öğreniyorlar. N. Umerov’un bir çok şiirleri artık Kırımtatar çağdaş çocuk edebiyatın’da şah eserler oldu [6].
Mesela: Qaza (Kaza)
Anam ağlay,
Babam ağlay,
Ağlayım men özüm.
Sıcaq közyaşlarnı
Töküp,
Ağlay eki közüm.
Ağlay ağam,
Qız qardaşım,
Ağlay Enver-
Sınıfdaşım.
Tizem ağlay,
Dayım ağlay,
Ağlay qomşu-
Ahmet ahay.
Doğmuşımız vefat ettimi?
Yoq.
Maşinamız yanıp kettimi?
Yoq.
Ya daa nasıl qaza olğan?
Bitam doğray
Accı soğan!!!!
DOSTUM
Menim dostum-
Qırqayaq,
Qolunda uzun tayaq.
Aqası sızma-sızma,
Ayapında qırq çızma!
Ayaqapqa dostum bay….
İnanmasañ
Özüñ say!
Nuzet Umerov’un şiirleri çocuklar tarafından çok kolay öğreniliyor, çünki onların psikolo-jisine uygun şekilde yazılmışlar. Şairin dili öğrencilere yakın ve anlayışlı.
Nuzet Umerov’un şiirlerine amatör çizgi filmleri de yapıldı. ‘Fidançıq’ eğitim-öğretim merkezinin 4-5 yaşındaki öğrencileri ‘Dostum’ şiirine çizgi filmini yaptılar.
‘Balalarğa ve babalarğa’kitabı gelecekte anne-baba olacak ve büyüdükten sonra kendileri de bir zamanları küçük çocuk olduğunu unutmuş büyükler içindir. Bu kitapta Nuzet Ume-rov’ın çocuklara yazılmış 48 şiiri, 15 hikayesi ve 10 masalı var. Babalara ise müellif 21 şiir ve hikaye hazırlamış [8].
Şiirlerin çoğu okul öncesi çocuklara uygun. Onların konusu: dil, vatan, tabiat adiseleri (yağmur), kuşlar (torğay, turna, zurafe), yemekler (çibörek) vs. Hikayelerin mevzusı ise ilkokul çocuklarına çok yakındır. Mesela: ‘Yaşasın futbol’, ‘Men kompyüterni nasıl yeñdim’, ‘Prezidentke mektüp’, ‘Tomatlı hamsa’ ve başkaları.
Emine Usein ‘Altın küneş’ (‘Altın güneş’, 2009), ‘Ayvanat alemi’ (‘Hayvanat alemi’, 2001) [9] çocuklar için şiirler kitaplarının müellifi.
‘Altın (‘Altın güneş’, 2009) kitabında şaire çocuğun ana karnı devrinden anlatmaya başlı-yor: Bu dünyağa men kelem, beklesin meni alem!
Bununla birlikte Emine Usein çocuklara şiirleriyle tabiat hadiseleri anlatıyor. Mesela, ‘Gökkuşağı şiiri.
Emine Usein’nin ‘Ayvanat alemi’ (‘Hayvanat alemi’, 2001) şiir kitabı okul öncesi öğret-menlerine Kırımtatarca metodik rehber gibidir, çünkü bir çok terminlerini kapsıyor ve her bir bir söze dörtlük mevcut. Ayvanat alemi’ (‘Hayvanat alemi’, 2001) kitabında öğ-retmenler ve öğrenciler böyle faydalı malümatı bulabiliyorlar: bakımlı hayvanlar (qozuçıq, qaz,ulaq, buzavçıq, tavuq, köpeçik, mışıçıq, tay, qoyan, eşek), ormanda yaşayanlar (san-sar, ayuv, sığın, sıçan, vaşaq, yanat, kirpi, tilki, qaşqır, tavşan), Afrika hayvanları (arslan, zebra, deve, kerkedan,fil, zurafe, deve quşu, suv ayğırı, timsah, maymun), denizdekiler (ahtapot, balina, yunus balığı, elek balığı, köpek balığı,tülen, qaplıbaqa, yengeç), kökteki quşlarn (taqtaqquş, gögercin, qarılğaç, torğay,qartal, savusqan, miyavquş, aqquş) ve ça-yırda yaşayan aşeratlar ve böcekler (qırmısqa, sırlı böcek, çegertki, köbelek, tırtır, örüm-çek, balqurt, qız böcegi, çıqçıqbalaban, kör sıçan).
Emine Usein kendisi ifade ettiği gibi, ana dilini çocukluğunda duymuş, lakin seneler sonra konuşmaya başlamış. Edebiyata olan merağı ve sevdası ana dilini canlandırmaya yardımcı olmuş. Bu tecrübe insanın dil edinimide edebiyatın rölünü gayet iyi gösteriyor.
Günümüzde çocuklarda ana dilin edinimi ve edebiyatın öğretilmesi: kurumlar ve yön-temler
Ana okul döneminde çocukların esas faaliyeti – öyündür. Oyun vastasıyla çocuklara ale-mi, doğaya ve yaşadığı ülkeyi, mensüp olan milletini ve onun geleneklerini öğretmeye ve yaşatmaya çalıyor. Bu eğitim döneminde şiir ve hikayelerin yardımıyla öğrencilerin dinle-dikleri anlama güçlerini geliştirmek; duygu, bilgi, düşünce, hayal, istek ve tasarlarını açık ve anlaşılır olarak anlatma becerelerini genişletmek, çocuklara ana diline sevgi aşlamakla bağlıdır.
Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nın resmi malümatına göre Kırım’da 510 ana okulu çalışıyor. Bu okullarda genellikle eğitim dili Rusça. Kırım Cumhuriyeti Anayasasının 10 maddesin-de Rusça, Kırımtatarca ve Ukraince devlet dilleri olarak belirlenmiş. Anayasa esasında ve velilerin talepleri ile Kırım’da ‘’ Küneşçik’ adlı 1 Kırımtatar ana okulu açıldı (Sarıbaş) ve Karasuvbazar şehirinde ‘Sevinç’ adlı Ukraince-Kırımtatarca ana okulu çalışmakta. 23 Rus okullarında 33 Kırımtatarca eğitim veren grup çalışıyor. Toplam tüm ana okul çağın-daki çocuklar arasında yalınız % 1.4 Kırımtatarca eğitim alabilyorlar. Bu sebebten, örgün eğitimi olarak, 2013 senesi Akmescit’te ‘Fidançık’ eğitim ve gelişim merkezini kuruldu. 2013-2014 eğitim-öğretim senesinde 30 öğrencimiz vardı, 2015-2016’da – 130. İki buçuk sene devamında yapılan analiz gösteriyor ki, 3-7 yaş arasındaki öğrencimizin dil bilgisi yani anlama ve anlatma beceleri farklı. Kırımtatar öğrencilerimiz dil edinimi bakımından 3 grubu oluşturuyor:
1. Kırımtatarca anlama ve anlatma bececeleri iyi seviyede olan çocuklar;
2. Kırımtatarca anlama bececeleri iyi seviyede, lakin anlatma becerileri olmayan ço-cuklar;
3. Kırımtatarca anlama ve anlatma becerileri olmayan çocuklar.
Seadettin Keklik’ğin ‘Çocukta dil edinimi’ kitabında yazdığı gibi ‘3-4 yaşlarında çocukla-rın cümle yapısı gelişir, kısa şiir, bilmece, tekerleme, gibi edebiyat türlerinden zevk almaya başlar’ [17, 42]. Bu fikirle razı olmamak mümkün değil, yalınız çocuk ana dili ortamında büyüdü ise ve bu dil gerçekten onun için ana dili ise. Bu sorun Türk dünyasının az sayılı milletilerin ciddi meselesidir!!!
‘Fidançık’ eğitim ve öğretim merkezinde 3-7 yaş arasındaki çocukların yaşına ve dil bilgi-lerine göre gruplara birleştiriyoruz. Bu yaştaki öğrencilerine ana diline sevgi edebiyat yar-dımızyla aşlayoruz. Yükarıda bahs ettiğimiz Seyran Useinov’un, Nuzet Umerov’un, Emi-ne Usein’nin şiir ve hikayeleri çocuklarda hem söz zenginliğini arttırılmasına hem de canlı dilin oluşmasına inanılmaycak imkan sağlıyor.
SONUÇ
Çağdaş Kırımtatar edebiyatı Türk çocuk edibiyatın ayırılmaz parçası olarak inkişaf etmeye çalışıyor. Bildirimizde bir kaç şairin eserleri üzerinde durduk. Başka araştırmalarımızda Naciye Ametova, Ablaziz Veliyev, Riza Fazıl, Alyan Osmanova, Sulatniye Harahadı ve diger degerli şair ve yazarlarının icadlarını açıklaması gerekecek. Günüzmüzde Kırımtatar çocuk edebiyatı yerinde durmuyor. Önemli olan bir unsur daha var, bu da edebiyatın yeni kuşak arasında yaşaması. İnanıyoruz ki, yok olma tehlikesi altında bulunan Kırımtatar dili, İsmail Gaspıralı’nın, Cengiz Dağcı’nın, Bekir Çoban-zade’nin dili XXI yüzyılda yalı-nız yazılı edebiyatta kalmaz, yeni yetişen nesiller de yaşar. Bu imkanı sağlaycak ailelerin ve Kırımtatar ana okulların, eğitim merkezlerin sayısı artar. Çağdaş Türk çocuk ediyatın-dan da şiirler, hikayeler, masallar, tekerlemeler Kırım’da tanıtılır ve öğretilir.
KAYNAKÇA
‘Balalar ve qardaşlar’ (‘Çocuklar ve Kardeşler’, şiir kitabı, 1934) [13],
A. Altaylı ‘Kurtçu Bekirçik’: çocuk hikayesi – 1928. – 52 s.
A. Çergeeyev ‘Hayvanlar ne ayta: şiirler’ (1928) [12], ‘Balalar ve qardaşlar’ (‘Çocuklar ve kardeşler’, şiir kitabı) 1934s.- 32s.
Bir zamanda bar eken, bir zamanda yok eken: balalar içün tevsiye etilgen edibiyat, Akmescit, Krı-muçpedgiz, 2012- 128 s.
Cafer Ğafar’ın ‘Ğort-ğort tutuldı: balalar hikayesi’, Akmescit, 1934- 68 s.
Ey Vatan, mübarek, muqaddes Vatan, Akmescit, Krımuçpedgiz, 2011- 75 s.
Geray-bay, A.E. ‘Küçük ikaeçikler’ (‘Küçük hikayeçikler’, 1927
Keklik, Saadettin. Çocukta dil edinimi, Ankara, TDK, 2015. – 230 s.
Umerov, Nuzet. Altın urlıq. – Dolya, Akmescit-Simferopol, 1998. – 50 s.
Umerov, Nuzet. Amet ve Kiramet.- Dolya, Akmescit-Simferopol, 1998. – 50 s.
Umerov, Nuzet. Balalarğa ve babalarğa .- Krımuçpedgiz, Akmescit-Simferopol , 2013- 416 s.
Usein, Emine.Ayvanat alemi – Krımuçpedgiz, Akmescit-Simferopol , 2011.- 68 s.
Useinov, Seyran. Oquñız balalar’ (‘Okuyun çocuklar’). Dolya, Akmescit-Simferopol, 1998. – 30 s.
Useinov, Seyran. ‘Közlerim neler köre’ (‘Gözlerim neler görüyor’). Lemeşko, Akmescit-Simferopol, 2011.- 15 s.
Useinov, Seyran. ‘Raqamlar ve şekiller’. Lemeşko, Akmescit-Simferopol, 2015.- 13 s.
Useinov, Seyran. Men anamnen laf etem, Dolya, Akmescit-Simferopol, 1998. – 100s.
Useinov, Seyran. Resimli elifbe’ (‘Resimli alfabe’). Lemeşko, Akmescit-Simferopol, 2011.- 30 s.
YAZARLAR
SÖYLEŞİ
ANKET
Yükleniyor ...